تأثیر قرآن بر حقوق
آیا قرآن در حقوق موضوعه ایران تأثیری داشته یا نه؟
این تردید از این امر نشأت می گیرد که؛ طبق اصل 4 قانون اساسی کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، ی، و غیره. اینها باید براساس موازین اسلامی باشد. بنابراین از یک طرف، قرآن در فقه امامیه نفوذ نموده و از سوی دیگر در تدوین مقررات حقوقی، فقه امامیه مورد توجه بوده و هست . این امر به منزله نفوذ قرآن در حقوق موضوعه ایران می باشد. کم نیستند موادی از قانون مدنی که یا مستقیماً ترجمه آیاتی از قرآن می باشند یا برگرفته از آیات می باشند.
به عنوان مثال مقررات ارث قانون مدنی را در سوره نساء می توان دید (آیات 12 و 176 سوره نساء). یا اصل وصیت را می توان در قرآن در آیه 12 سوره نساء یافت و مواد قانون مدنی را در شرح وصیت در سایه روایات و متون فقهی تشریح نمود. بنابراین قرآن در کنار فقه امامیه ، تأثیرات زیادی بر حقوق موضوعه داشته است.
با این وجود این به این معنا نیست که همه حقوق موضوعه ایران از قرآن و فقه امامیه نشأت گرفته است. نظم جامعه گاه اقتضا می کند که، قوانینی وضع شود که در مواردی ریشه آنها به وضوح در مذهب و فقه آشکار نیست.
گاه جمع این مواد در کنار هم مسأله خاصی ایجاد نمی کند اما مطلبی که در حقوق ایران وجود دارد این است که، اصل 4 قانون اساسی منبع وضع قواعد را حقوق اسلامی می داند و در این صورت یافتن مبنای همه قواعد در فقه و قرآن گاه دشوار است. همچنین اصل 167 قانون اساسی نیز تفسیر و رفع نقص را با منابع و فتاوای معتبر اسلامی امکان پذیر می داند، در حالی که تفسیر یک قانونی که مثلاً از فرانسه گرفته شده با یک منبع فقهی حداقل برای یک قاضی امر مشکل است.
ارتباط فقه و قرآن با حقوق
قواعد مذهب گاه بشارت بخش و گاه بیم دهنده بود و به عبارتی مبشراً و نذیراً» است. به همین جهت حتی اگر در قالب مقررات خشک حقوقی نیز تنظیم نگردد؛ بشر از روی اراده و احساس قلبی آنها را به موقع اجرا می گذارد. حتی اگر مذهبی غیرآسمانی در جامعه وجود داشته باشد، این حسن را دارد که افراد را کنترل می کند. نمونه آن مذهب پگو» در هندوستان می باشد که آسمانی نبوده اما وسیله کنترل خوبی به شمار می رفته است.
از این مطلب می توان نتیجه گرفت که هرچه مقررات حقوقی یک کشور با مذهب و اعتقادات قلبی سازگارتر باشد، از نظر روانی به نفع دولت هاست: اولاً؛ دولت مجبور نیست برای وادار ساختن مردم به اجرای قواعد هزینه ای صرف کند؛ چرا که، مردم خود به خود عمل می کنند. ثانیاً؛ قوه قضائیه کمتر با قانون شکنان مواجه می شود. بی جهت نیست که در عمل گاه قوانین رنگ و بوی مذهبی به خود گرفته اند گواه این مدعا که در طول قرنها مردم ایران در تقسیم ترکه همواره به کتاب و سنت عمل می نموده اند و از نظر روانی در مواردی که به مقررات مذهبی عمل شده احساس مغبون شدن نداشته اند.
از سوی دیگر دین نیز صرفاً محدود به جبنه باطنی و روحی انسان نیست و اصول خاصی برای زندگی دنیوی در ادیان وجود دارد. نگاهی به قرآن، تورات یا انجیل نشان می دهد که این متون مقدس محدود به علم دین نیستند. سراسر این کتب پر است از، قوانینی که با مسائل اجتماعی و حقوقی سروکار دارند. مانند؛ مقررات خانواده، مالکیت، ارث، تعهدات و. بنابراین با ارتباط حقوق و دین در طول تاریخ، خواه در ایران خواه کشورهای دیگر، مانند؛ فرانسه عملاً فقه نیز به عنوان یکی از علوم دینی با حقوق در ارتباط بوده و هست . با توجه به اینکه قرآن همواره مورد عنایت فقها در استنباط احکام بوده است ، می توان به این امر دست یافت که، قرآن نیز نقش زیادی در تدوین مقررات حقوقی داشته است.
گذشته از این امر که ، حقوق قرنها ارتباط خود را با مبانی دینی حفظ نموده است. حتی پس از انقلاب مشروطه نیز ارتباط دین و حقوق به همین صورت باقی ماند. اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه مقرر می داشت: مذهب رسمی ایران اسلام و طریقه حقه جعفریه اثنی عشر است.». و در اصل دوم در خصوص وضع قوانین در مجلس و ارتباط آن با فقه درج شده بود: باید در هیچ عصری از اعصار مواد قانونیه آن مخالفتی با قواعد مقدسه اسلام و قوانین حضرت خیرالانام (علیه السلام) نداشته باشد، بنابراین در هیچ دوره ای وضع قانون بی تأثر از قرآن و فقه امامیه نبوده و نیست. بعد از انقلاب سال 1357 در تعارض اسلام گرایی و تجدد خواهی، اصل 4 قانون اساسی دوباره حقوق اسلامی را در عرصه وضع قانون دخیل دانسته است. اصل مزبور مقرر می دارد: کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، ی و در اینها باید براساس موازین اسلامی باشد. این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر به عهده فقهای شورای نگهبان است».
بحث در مورد ارتباط حقوق و قرآن بسیار گسترده تر از این مجمل می باشد، اما به قدر ضرورت به ارتباط حقوق و قرآن اشاره کردیم تا مخاطبین قدری با این امر آشنا شده باشند.
محقق :پریسا علیزاده
قرآن ,حقوق ,فقه ,مقررات ,اصل ,ارتباط ,قانون اساسی ,این امر ,قرآن در ,فقه امامیه ,که در ,حقوق موضوعه ایران ,براساس موازین اسلامی ,باید براساس موازین ,اقتصادی، اداری، فرهنگی،
درباره این سایت