آیه 275 سوره ی مبارکه بقره:
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
هنگامی که ربا خواری به طور گسترده مردم مکه و مدینه را فرا گرفته بود، خداوند با نزول آیات 278و279 سوره بقره دستور داد وام های ربوی در هر مرحله ای که هست متوقف گردد و در آیات مذکور خداوند می فرماید:
اگر از فرمان خدا اطاعت نکنید، خدا و پیامبرش به شما اعلام جنگ می کند و چنین تعبیر تندی در هیچ آیه ای از آیات قرآن کریم درباره هیچ گناهی از گناهان وارد نشده است.
در شأن نزول آیات بالا چنین آمده است که: شخصی به نام خالد ابن ولید خدمت پیامبر رسید و گفت: پدرم با طایفه ثقیف معاملات ربوی داشت و مطالباتش را وصول نکرده بود و از دنیا رفت. او وصیت کرده است مبلغی از سود اموالش را که هنوز پرداخت نشده است تحویل بگیرم، آیا این عمل جایز است؟ که آیات فوق نازل شد و مردم را از گرفتن باقیمانده ربا که در دست مردم است نهی کرد.
رباچیست؟
ربا اصطلاحی است به معنی گرفتن یک مال در عوض پرداخت مالی از همان جنس، به طوری که میزان یکی زیادتر از دیگری باشد.
قانونگذار در تعریف جرم ربا خواری که به موجب ماده 595 قانون مجازات اسلامی عنوان می‌گردد:
هر نوع توافق بین دویا چند نفر تحت هر قراردادی، از قبیل بیع، صلح، و امثال آن که جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید، یا زائد بر مبلغ پرداختی دریافت نماید، ربا محسوب می‌گردد و جرم شناخته میشود».
با عنایت به ماده فوق در واقع ربا به معامله ای گفته میشود: که طرفین با ایجاد قراردادی توافق می‌کنند که شخصی بابت پولی که به دیگری قرض می‌دهد، در سر رسید مشخص، علاوه بر عقد قرض مبلغ اصلی مورد قرض، سود اضافه‌ای از طرف دیگر قرارداد دریافت کند، در معامله ربوی دو شخص ربا دهنده (کسی که در ازای گرفتن مبلغی سود اضافه پرداخت می کند) و ربا گیرنده ( کسی که مبلغ قرض را می دهد و سود اضافه دریافت می کند) وجود دارد که به موجب قانون هر دو شخص مجرم و قابل مجازات می‌باشند.
انواع ربا:
الف)ربای قرضی:
ربایی است که فرد برای تأمین نیاز مالی جهت امور مصرفی یا سرمایه گذاری تقاضای قرض می‌کند و در ضمن عقد قرض متعهد میشود، آنچه را که می‌گیرد همراه با زیادی برگرداند. به عنوان مثال: شخص از دیگری مبلغی اضافی به عنوان سود به طرف مقابل پرداخت کند.
ب)ربای معاملی:
هر گونه زیادی در معامله دو شی همجنس و یا معامله ای که محتمل بر زیادی یکی از عوضین معامله باشد و ممکن است در معامله نقد و نسیه محقق شود.
مثلا شخصی پنجاه کیلو گندم از شخص بگیرد و توافق بر این گردد که طرف مقابل شصت کیلو گندم به وی بدهد.
شرایط تحقق ربا:
الف)توافق و تراضی طرفین:
بدین توضیح که بلافاصله و همزمان با انعقاد قرارداد، طرفین صریحا یا ضمنا با هم توافق کنند: که سود اضافه ای به مبلغ اصلی قرض تعلق گیرد، که این مقدار مشخص و در سر رسید معین میباشد. لذا در صورتی که اگر مقرض( کسی که مبلغی را قرض می‌گیرد) به صورت کاملا اختیاری و آزادانه مبلغ اضافه ای را به مقرض ( کسی که به دیگری چیزی را قرض می دهد پرداخت کند) چنین عملی ربا ترقی نمی‌شود.
ب)شرط مازاد:
وجود این شرط برای تحقق ربا ضروری است و معنای آن دریافت سود اضافه در مدت معین نسبت به مال قرضی است.
ج)قبض و اقباض سود اضافی:
که به معنی دادن و گرفتن سود اضافی می باشد، در غیر این صورت حتی با پرداخت ربا دهنده، در صورتی که به قبض ربا گیرنده نرسد، حتی در صورت توافق در شرط اضافه در معامله ربوی، ربا محقق نمی شود.
اهمیت این شرط تا بدان جاست که، صرف دریافت سند پرداخت وجه مازاد مانند دریافت چک و سفته بدون اخذ و قبض وجه یا مال مورد نظر ربا تحقق پیدا نمی کند.
در همین راستا اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه می شماره 48/7 مورخ 21/5/1382 بیان داشته: با توجه به تعریف ربا در فقه و قانون تا زمانی که وجه اضافی دریافت نشود، ربا محقق نمی‌گردد و هم چنین صرف دریافت سند پرداخت وجه مازاد؛ مانند چک یا سفته یا حواله بدون اخذ مبلغ یا مال موضوع آن را ربا دانست؛ زیرا تا زمانی که موضوع چک یا سفته یا مال موضوع حواله اخذ نشده مال یا وجه اضافه دریافت نگردیده تا مبلغ پرداختی مازاد را ربا محسوب نماییم و عمل مرتکب در چنین مواردی حداکثر شروع به جرم ربا محسوب می‌گردد.
مجازات ربا خواری:
به موجب ماده 595 قانون مجازات اسلامی؛ .مرتکبین اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه بین آنها .
علاوه بر رد مال اضافه به صاحبش، به شش ماه تا سه سال حبس تعزیری و تا 74 ضربه شلاق تعزیری و نیز جزای نقدی معادل مال مورد ربا محکوم می گردند؛ اما نکته قابل توجه اینکه حسب تبصره دو ماده 595؛ هرگاه ثابت شود ربا دهنده در مقام پرداخت وجه یا مال اضافی مضطر بوده است، از مجازات مذکور در ماده فوق معاف خواهد شد و اضطرار در صورتی محقق میشود که: اولا: خطر شدیدی موجود باشد، یعنی جان یا مال و دارایی ربا دهنده یا یکی از افراد تحت تکلفش در معرض خطر و نابودی قرار گرفته باشد، ثانیا: ربا دهنده عمدا مبادرت به ایجاد چنین وضعی نکرده باشد، ثالثا: توصل به عملیات ربوی تنها راه حل ممکن باشد، رابعا:ربا دهنده به مقدار ضرورت اکتفا کند، یعنی به میزانی که بتواند از وضعیت غیر قابل تحمل نجات یابد.
استثنایات معامله ربوی به حکم و اجازه شرع و قانون در مورد اشخاص زیر محقق نیست:
1-معامله ربوی بین پدر و فررزند
2-معامله ربوی بین زن و شوهر
3-معامله ربوی بین کافر و مسلمان به شرط آنکه مسلمان از غیر مسلمان ربا دریافت کند.
لذا به موجب تبصره سه ماده 595 قانون مجازات اسلامی ؛ چنانچه ربا اعم از قرضی و معاملی بین پدر و فرزند یا زن و شوهر یا کافر یا مسلمان منعقد شده باشد، از شمول مقررات این ماده خارج است و معاملات ربوی اشخاص مذکور، به حکم قانون یکی از علل موجه جرم محسوب و عمل ارتکابی فاقد وصف مجرمانه میباشد.
در پایان مسئله‌ی ربا خواری به عنوان یک عمل ناپسند اجتماعی، اقتصادی که مبتلا به تمام جوامع بوده باید مورد توجه و مقابله قرا گیرد.
محقق: زهرا نظری
ربا ,دریافت ,مال ,ربوی ,سود ,پرداخت ,که به ,معامله ربوی ,یا مال ,ربا دهنده ,کسی که ,قانون مجازات اسلامی
درباره این سایت